‘दिव्यांग व्यक्ती अधिकार अधिनियम २०१६’ (The Rights of Persons with Disabilities Act, 2016) भारत सरकारने दिव्यांग (अपंग) व्यक्तींसाठी एक महत्वपूर्ण कायदा दि.२७ डिसेंबर २०१६ रोजी पारित केला. RPWD ACT 2016 हा कायदा म्हणजे Persons With Disabilities Act 1995 या पूर्वीच्या कायद्यात आवश्यक बदल व सुधारणा करून आता यापुढे दिव्यांग (अपंग) व्यक्तींसाठी RPWD ACT 2016 हा कायदा सुधारित कायदा दिव्यांग व्यक्तींना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी त्यांच्यावर कृपा दृष्टी नसून तो त्यांचा हक्क आहे. हक्काचे सरंक्षण करणारा हा कायदा आहे.
दिव्यांग व्यक्तींना अपंग , विकलांग कधी दिव्यांग असे वेगवेगळ्या शब्दात गोंधळ होतो. त्यामध्ये शारीरिक अपंगत्व असेल तर तोच दिव्यांग समजला जातो. किंवा कधी रक्ताशी संबंधित काही आजार असतील तर त्यात दिव्यांग प्रकार कोणता ? असे विविध समस्या आपल्याला दिव्यांग व्यक्तींचे योग्य निदान करण्यासाठी आव्हानांना सामोरे जावे लागते. आज आपण दिव्यांग म्हणजे काय? आणि अपंगत्वाचे RPWD ACT 2016 नुसार (दिव्यांग २१ प्रकार) कोणते? त्याची व्याख्या कायद्यात कशी आहे? याबद्दलची माहिती घेणार आहोत.
➡️ अस्थिव्यंग म्हणजे काय? सुविधा व सवलती संपूर्ण माहिती (Locomotor Disability Meaning){tocify} $title={अनुक्रमणिका}
दिव्यांग म्हणजे काय? दिव्यांग प्रकार Divyang meaning in marathi
दिव्यांग (अपंग)शब्द ऐकला की, आपल्या डोळ्यासमोर हाताने , पायाने अधु असलेली व्यक्ती येते. परंतु हाताने किंवा पायाने अधु असलेलीच व्यक्ती दिव्यांग (अपंग) नव्हे हा एक अस्थिव्यंगाचा प्रकार झाला. मग याप्रमाणे शारीरिक, बौद्धिक, मानसिक दृष्ट्या दिव्यांग्त्वाचे RPWD ACT 2016 नुसार २१ दिव्यांग प्रकार आहेत. त्याची आपण माहिती घेणारच आहोत. तत्पूर्वी दिव्यांग (अपंग) व्याख्या पाहूया.
दिव्यांग म्हणजे काय? Divyang meaning in marathi
साधारणपणे दिव्यांग किंवा अपंग, विकलांग असे शब्द ऐकल्यानंतर आपल्या डोळ्यासमोर हात पायाने अपंग , चालता न येणे (लुळा,पांगळा,आंधळा) असे चित्र येते. परंतु आता यापुढे अपंग , विकलांग (लुळा,पांगळा,आंधळा) अशी ओळख न ठेवता यासाठी ‘दिव्यांग’ हा शब्द आला आहे. मात्र शब्द जरी बदलले तरी दिव्यांग बांधवांची प्रथम ओळख ही स्वतःच्या नावानेच आपण त्यांना ओळखले पाहिजे यासाठी आपणा सर्व समाजातील घटकांची जबाबदारी आहे.
दिव्यांग बांधवाना समाजात सामावून घेण्यासाठी समान संधी आणि हक्काचे संरक्षण होण्यासाठी त्यासोबतच सहाय्य मिळण्यासाठी दिव्यांग प्रकार आणि त्यानुसार सोयी सुविधा लाभ मिळावा. जेणेकरून Divyang व्यक्ती देखील एक सर्वसामान्य प्रमाणे आनंदाने जीवन जगू शकेल.
दिव्यांग म्हणजे काय? समजून घेण्यासाठी प्रथम Impairment (दोष,विकार) , Disability (अक्षमता) आणि Handicap (अपंगत्व) हे शब्द समजून घेऊया.{alertSuccess}
दोष आणि अक्षमता हे दोन शब्द नेहमी वापरले जातात. दिव्यांग व्यक्ती म्हंटले कि , त्यांच्यामध्ये दोष आणि अक्षम आहे. अशी आपली समजूत असते. मात्र हे दिव्यांग व्यक्तींच्याच बाबतीत नाही तर सर्वसामान्य तुमच्या माझ्या सारख्या सर्व व्यक्तींना याचा कधीना कधी अनुभव आलेला असतोच, दोष आपल्या शरीराच्या कार्याबद्दल थोडा फार बिघाड व्यक्त करतो; तर ‘अक्षमता’ हा शब्द कोणतेही कार्य करण्याबाबत असमर्थता व्यक्त करतो.
आपल्यातील प्रत्येकालाच कधी ना कधी तरी अपरिचित वातावरणात किंवा शारीरिक इजा झाली असेल तर किंवा आजारपणात आपण अक्षम असल्याचे जाणवते. उदा. आजारपणात आपले नेहमीचेच काम, नेहमीच्या उत्साहाने वा तडफेने पार पाडण्यास आपल्याला असमर्थता जाणवते. अस्थिभंगासारखी शारीरिक इजा झाली असता किंवा हातपाय जोरात मुरगळल्यास त्याचा प्रभावी वापर करता येत नाही. उदा. चालणे , पळणे, लिहणे शक्य होत नाही.
1.Impairment {बिघाड,(दोष,विकार)}
'Impairment' म्हणजे शरीर रचना आणि शरीराच्या अवयवांचे कार्य बाधित असणे किंवा सामान्यपणे न होणे होय. आजार , जखम, आपले शरीर-कार्य करताना उद्भवणारी गुंतागुंत.
2. Disability (अक्षमता)
जेव्हा एखादी व्यक्ती जन्मतः असलेल्या किंवा नंतर निर्माण झालेल्या क्षतीमुळे स्वतःचे काम इतर सर्वसामान्य लोकांप्रमाणे करू शकत नाही तेव्हा त्या स्थितीला त्या व्यक्तीची ‘अक्षमता’ असे म्हणतात.
क्षतिग्रस्तते मुळे काम करण्याच्या क्षमतेवर मर्यादा येतात व त्यातूनच व ‘अक्षमता’ निर्माण होते व अक्षमता ही जन्मतः किंवा जन्मानंतर निर्माण होऊ शकते तसेच व 'अक्षमता' ही तात्पुरती किंवा कायमस्वरूपी असू शकते. उदा. दृष्टी नसेल तर अंधत्वाची स्थिती निर्माण होते. एकाच प्रकारच्या अक्षमतेत दोन व्यक्तींच्या गरजा वेगवेगळ्या असू शकतील. उदा. कर्णबधीर , अंध, बौद्धिक अक्षमता
3. Handicap (अपंगत्व)
जेव्हा एखाद्या व्यक्तीची अक्षमता इतकी तीव्र स्वरूपाची असते की, त्या व्यक्तीला तिच्या सर्व कामांसाठी इतरांवर किंवा समाजावर अवलंबून रहावे लागते, तेव्हा त्या व्यक्तीच्या त्या स्थितीला ‘अपंगत्व’ असे म्हणतात.
दिव्यांग म्हणजे काय? Divyang meaning in marathi
Impairment (दोष,विकार) , Disability (अक्षमता) आणि Handicap (अपंगत्व)लक्षात घेता, 'दिव्यांग (अपंगत्व) असणारी व्यक्ती' म्हणजे दीर्घकालीन ज्या व्यक्तीमध्ये शारीरिक , बौद्धिक , मानसिक , पेशी व रक्तासंबंधी किंवा संवेदना दोष/अक्षम असतात. ज्यांचे प्रमाणीकरण केले असता, ४०% किंवा त्यापेक्षा जास्त दिव्यांग्त्व / अपंगत्व प्रमाण असते. ती व्यक्ती 'दिव्यांग' किंवा 'अपंग' म्हणून ओळखली जाते.{alertSuccess}
हे ही वाचा
दिव्यांग विषयक {getButton} $text={क्लिक करा} $icon={Iक्लिक करा}
समावेशित शिक्षण {getButton} $text={क्लिक करा} $icon={Iक्लिक करा}
UDID कार्ड (अपंग प्रमाणपत्र) {getButton} $text={क्लिक करा} $icon={Iक्लिक करा}
दिव्यांग/अपंगत्वाचे वर्गीकरण
1. शारिरीक Physical disability
2. बौद्धिक Intellectual disability
3. मानसिक Mental behaviour
4. पेशी व रक्तासंबंधी Chronic neurological & Blood disorder
‘दिव्यांग व्यक्ती अधिकार अधिनियम २०१६’ नुसार दिव्यांग २१ प्रकार
1.) शारिरीक Physical disability
शारिरीक दिव्यांग्त्व (अपंगत्व) मध्ये शरीराचा कोणताही भाग किंवा अवयव निकामी होणे , शारिरीक वाढ खुंटणे , स्नायू ची विकृती या प्रकारच्या समस्या Physical disability या व्यक्ती मध्ये आढळून येतात.
1. अस्थिव्यंग Locomotor disability
स्नायू , माज्जासंस्थेचा त्रास किंवा दोन्हीमुळे होणाऱ्या परिणामी हलनचलन तसेच वस्तू हालचाल संबंधित क्रिया करण्यास अक्षम असणारी व्यक्ती म्हणजे अस्थिव्यंग (Locomotor disability) होय.
सांधे, स्नायू हाडे यामध्ये निर्माण झालेल्या दोषांमुळे हात, पाय या अवयवांच्या हालचालीवर व कार्यशीलतेवर येणाऱ्या मर्यादांना ‘अस्थिव्यंग’ असे म्हणतात.
locomotor disabilitymeans a person's inability to execute distinctive activities associated with movement of self and objects resulting from affliction of musculoskeletal or nervous system or both), including. {alertSuccess}
2. कुष्टरोग Leprosy cured person
‘कुष्ठरोग बरा झालेली व्यक्ती’ म्हणजे अशी व्यक्ती जी कुष्ठरोगातून बरी झाली आहे परंतु
- हातापायातील संवेदना कमी होतात आणि पेरेसीसमुळे डोळे आणि पापण्या यातील संवेदना कमी होतात.
- स्पष्टविकृती आणि पॅरालिसिस
- त्वचेवर चट्टे , खवले , डाग असतात.
3. मेंदूचा पक्षाघात Cerebral Palsy
मेंदूचा पक्षाघात (‘सेरेब्रल पाल्सी’) म्हणजे मेंदूवर झालेला आघात वा अपघातामुळे मेंदूच्या विकास प्रक्रियेवर परिणाम होऊन शरीराच्या एका किंवा अनेक भागांचे नियंत्रण कमी झाल्याने बहुविध प्रकारची विविधांगी विकलांगता व्यक्ती होय.
‘cerebral palsy’ means a Group of non-progressive neurological condition affecting body movements and muscle coordination, caused by damage to one or more specific areas of the brain, usually occurring before, during or shortly after birth.{alertSuccess}
>> सेरेब्रल पाल्सी म्हणजे काय? | Cerebral Palsy Meaning सविस्तर वाचा
4.बुटकेपणा Dwarfism
‘बुटकेपणा’ म्हणजे वैद्यकीय किंवा अनुवंशिक स्थिती, ज्यामुळे प्रौढाची उंची 4 फूट 10 इंच (147 सेंटीमीटर) किंवा त्या पेक्षा कमी राहते. अशी व्यक्ती म्हणजे बुटकेपणा या दिव्यांग प्रकारात येते.
‘dwarfism’ means a medical or genetic condition resulting in an adult height of 4 feet 10 inches (147 centimeters) or less.{alertSuccess}
5.अविकसित मांसपेशी Muscular Dystrophy
'अविकसित मांसपेशी' हा स्नायूंशी संबंधित आजार आहे. या आजाराने ग्रस्त असणाऱ्या व्यक्तींच्या शरीरातील ठराविक भागातील, अवयवांतील स्नायूंचे तंतू कामचोर होऊ लागतात. किंबहुना नष्ट होऊ लागतात.
‘Muscular Dystrophy’ means a group of hereditary genetic muscle disease that weakens the muscles that move the human body and persons with multiple dystrophy have incorrect and missing information in their genes, which prevents them from making the proteins they need for healthy muscles. It is characterised by progressive skeletal muscle weakness, defects in muscle proteins, and the death of muscle cells and tissue.{alertSuccess}
6. ACID ह्ल्लाग्रस्त पिडीत Acid Attack Victims
ACID ह्ल्लाग्रस्त पिडीत’ म्हणजे शरीराच्या ज्या भागावर ACID टाकून हल्ला केला आहे , ती जागा भाजल्यासारखी विद्रूप दिसते.
‘acid attack victims’ means a person disfigured due to violent assaults by throwing of acid or similar corrosive substance. {alertSuccess}
7. अंध Blindness
दोन्ही डोळ्याने काहीच दिसत नाही. वैद्यकीयदृष्ट्या व्याख्या खालीलप्रमाणे- दृष्टीचा पूर्णपणे अभाव किंवा
- चांगल्या डोळ्यांची दृष्टीतीक्ष्णता 10/200 किंवा (3 ते 60) स्नेलन पेक्षा कमी असणे.
- दृष्टीक्षेत्र मर्यादा 10 डिग्री अंश पेक्षा कमी दृष्टिकोनाचे क्षेत्र असणे.
8. अंशतः अंध (अल्पदृष्टी) Low-Vision
एका डोळा निकामी असणे किंवा दोन्ही डोळ्याची दृष्टी कमी असणे किंवा जवळचे व लांबचे न दिसणे. याप्रकारातील दृष्टीदोष म्हणजे 'अंशतः अंध' होय. वैद्यकीयदृष्ट्या व्याख्या खालीलप्रमाणे
- चांगल्या डोळ्यांची दृष्टीतीक्ष्णता 6/18 किंवा 20/60पेक्षा कमी आणि 3/60 किंवा 10/200 स्नेलन यापेक्षा कमी दृष्टीतीक्ष्णता असणे.
- दृष्टीक्षेत्र मर्यादा 10 ते 40 डिग्री अंश पर्यंत दृष्टिकोनाचे क्षेत्र असणे.
9. कर्णबधीर Hearing Impairment
ज्या व्यक्तीच्या चांगल्या कानाचा श्रवणऱ्हास 60 DB किंवा त्यापेक्षा अधिक असेल अशा व्यक्तींना ‘कर्णबधीर’ म्हणतात. {alertSuccess}
"deaf" means persons having 70 DB hearing loss in speech frequenciesin both ears.
ज्या व्यक्तीच्या दोन्ही कानाचा श्रवणऱ्हास 70 DB किंवा त्यापेक्षा अधिक असेल त्यांना ‘Deaf’ म्हणून ओळखले जाते.
"hard of hearing" means person having 60 DB to 70 DB hearing loss in speech frequencies in both ears.
> समावेशित शिक्षणामध्ये कर्णबधीर मुलांचे शिक्षण | what is hearing impairment ?
10. वाचा आणि भाषा अक्षमता Speech and Language Disability
वाचा आणि भाषा अक्षमता म्हणजे स्वरयंत्र किंवा वागयंत्रणा (मुखअवयवातील बिघाड) किंवा मज्जासंस्थेतील कारणामुळे वाचा आणि भाषेच्या एक किंवा अधिक घाकांवर परिणाम होतो. त्यास वाचा आणि भाषा अक्षमता असे म्हणतात.
"speech and language disability" means a permanent disability arising out of conditions such as laryngectomy or aphasia affecting one or more components of speech and language due to organic or neurological causes.{alertSuccess}
2) बौद्धिक Intellectual Disability
11. बौद्धिक अक्षमता Intellectual Disability
Intellectual disability, a condition characterised by significant limitation both in intellectual functioning (rasoning, learning, problem solving) and in adaptive behaviour which covers a range of every day, social and practical skills, including. {alertSuccess}
12. अध्ययन अक्षमता Specific Learning Disabilities
'specific learning disabilities' means a heterogeneous group of conditions wherein there is a deficit in processing language, spoken or written, that may manifest itself as a difficulty to comprehend, speak, read, write, spell, or to do mathematical calculations and includes such conditions as perceptual disabilities, dyslexia, dysgraphia, dyscalculia, dyspraxia and developmental aphasia.{alertSuccess}
13. स्वमग्नता 'Autism Spectrum Disorder’
3) मानसिक Mental behaviour
14. मानसिक आजार Mental illness
"mental illness" means a substantial disorder of thinking, mood, perception, orientation or memory that grossly impairs judgment, behaviour, capacity to recognise reality or ability to meet the ordinary demands of life, but does not include retardation which is a conditon of arrested or incomplete development of mind of a person, specially characterised subnormality of intelligence. {alertSuccess}
4) पेशी व रक्तासंबंधी Chronic neurological & Blood disorder
15. मल्टीपल स्क्लेरोसिस Multiple Sclerosis
'मल्टीपल स्केलेरोसिस' म्हणजे प्रक्षोभक, मज्जासंस्थेचा रोग ज्यामध्ये मेंदूच्या मज्जातंतूंच्या पेशींभोवती म्युलिनचे आवरण असते आणि त्यामुळे मज्जासंस्थेची हानी होते, मस्तिष्क आणि मज्जासंस्थेतील मज्जातंतूंच्या पेशींची एकमेकांशी संवाद साधण्याची क्षमता कमी होते.'multiple sclerosis' means an inflammatory, nervous system disease in which the myelin sheaths around the axons of nerve cells of the brain and spinal cord are damaged, leading to demyelination and affecting the ability of nerve cells in the brain and spinal cord to communicate with each other.{alertSuccess}
16. कंपवात रोग Parkinsons disease
‘parkinson's disease’ means a progressive disease of the nervous system marked by tremor, muscular rigidity, and slow, imprecise movement, chiefly affecting middle-aged and elderly people associated with degeneration of the basal ganglia of the brain and a deficiency of the neurotransmitter dopamine.{alertSuccess}
17. हिमोफेलीया /अधिक रक्तस्त्राव Hemophilia
'haemophilia' means an inheritable disease, usually affecting only male but transmitted by women to their male children, characterised by loss or impairment of the normal clotting ability of blood so that a minor would may result in fatal bleeding.{alertSuccess}
18. थेलेसिमिया कॅन्सर Thalassemia
'thalassemia' means a group of inherited disorders characterised by reduced or absent amounts of haemoglobin.{alertSuccess}
19. सिकल सेल डिसीज Sickle Cell Disease
sickle cell disease" means a hemolytic disorder characterised by chronic anemia, painful events, and various complications due to associated tissue and organ damage; "hemolytic" refers to the destruction of the cell membrane of red blood cells resulting in the release of hemoglobin.{alertSuccess}
20. मज्जासंस्थेचे तीव्र आजार (Chronic Neurological Conditions)
21. बहुविकलांग Multiple Disabilities
Multiple Disabilities (more than one of the above specified disabilities) including deaf blindness which means a condition in which a person may have combination of hearing and visual impairments causing severe communication, developmental, and educational problems.{alertSuccess}
RPWD ACT 2016
‘दिव्यांग व्यक्ती अधिकार अधिनियम २०१६’ (The Rights of Persons with Disabilities Act, 2016) RPWD ACT 2016 डाउनलोड करा.
{getButton} $text={Download} $icon={Download}
सारांश
- बौद्धिक अक्षमता (मतिमंदत्व) येण्याची कारणे
- बौद्धिक अक्षमता (मतिमंद) प्रतिबंधात्मक उपाय योजना
- अध्ययन अक्षमता म्हणजे काय?
- तारे जमीन पर : अध्ययन अक्षम (ईशान) ची प्रेरणादायी यशोगाथा
- अध्ययन अक्षम मुलांना समजून घेताना..
- मतीमंद बौद्धिक अक्षमता म्हणजे काय?
- अपंग पेन्शन योजना महाराष्ट्र | इंदिरा गांधी राष्ट्रीय अपंग निवृत्तीवेतन योजना
- तारे जमीन पर चित्रपटातील अध्ययन अक्षम ईशानची यशोगाथा
नवनविन अपडेट साठी समावेशित शिक्षण या Whatsapp ग्रुप ला जॉईन होण्यासाठी खालील Whatsapp लोगो का क्लिक करा.
